Δελφοί- 2021. Αγλαΐα Παππά: «Η παράσταση, που έγινε όπως τη θέλαμε»
Η τελευταία μέρα των εκδηλώσεων στους Δελφούς ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στο έργο του Ανατόλι Βασίλιεφ. Έναν από τους πιο εμπνευσμένους λόγους εκφώνησε η ηθοποιός Αγλαΐα Παππά, ένα από τα «τέκνα» της Μήδειας του Βασίλιεφ του 2008…
Το 2008 με πρωτοβουλία της Λυδίας Κονιόρδου ο Ανατόλι Βασίλιεφ ήρθε στην Ελλάδα για την παραγωγή της Μήδειας.
Όσον αφορά την παράσταση αυτή, θα επαναλάβω μια δική του φράση :
«Κάναμε μια παράσταση όπου πετύχαμε αυτό που θέλαμε και όχι, μια παράσταση που πετύχαμε αυτό που μπορούσαμε». Θέση που με συνοδεύει από τότε σε κάθε παράσταση. Και όσο θα περνάνε τα χρόνια τόσο θα υπερασπίζομαι αυτήν την παράσταση, όσον αφορά την ανάλυση της, την σύλληψη της και κυρίως την προοπτική της. Όλα τα υπόλοιπα ανήκουν στην περιοχή των αφηγήσεων ή στις στήλες των εφημερίδων της εποχής, που ομολογουμένως ήταν πάρα πολλές.
Χύθηκε πολύ μελάνη γι αυτή την παράσταση αλλά κατ’ ουσία κριτική, δεν υπήρξε καμία. Ακόμα και εκείνη στα ΝΕΑ, δημοσιευμένη σε συνέχειες, λες κι ήταν νουβέλα, έμεινε στα γνωστά και αναμενόμενα κλισέ είτε όσον αφορά σημαντικούς ξένους σκηνοθέτες, είτε Έλληνες- με κορυφαίο τον Θ. Τερζόπουλο- των οποίων οι παραστάσεις συγκρούονται με την συμβατική και προκαθορισμένη αντιμετώπιση του αρχαίου δράματος.
Των προβών της παράστασης προηγήθηκε ένα τρίμηνο σεμινάριο (με συμμετοχή 40 και πλέον ατόμων) πάνω σε διαλόγους του Πλάτωνα. Εκεί – κατα τη γνώμη μου – βρίσκεται και ο πυρήνας της εκπαίδευσης μας.
Σε μια χώρα που υπολείπεται θεατρικής παράδοσης, που δεν σέβεται και δεν αγαπάει το παρελθόν της (το βλέπουμε γύρω μας καθημερινά, και, βέβαια, δεν αναφέρομαι στην επιφανειακή αρχαιολατρεία που μας χαρακτηρίζει), που η θεατρική παιδεία της στηρίζεται στην προσωπική, πρακτική εμπειρία ηθοποιών που εύκολα μετατρέπονται σε δασκάλους (ανεξαρτήτως καλών προθέσεων, το γεγονός παραμένει το ίδιο), η παρουσία ενός ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ- και τονίζω τη λέξη ( παιδαγωγός για μένα δεν είναι μόνο αυτός που γνωρίζει με σαφήνεια το υλικό του και θέλει να το μεταδώσει, αλλά εκείνος που μπορεί να εμπνεύσει όραμα, που είναι γενναιόδωρος, γιατί γνωρίζει ότι η γνώση δεν είναι ατομικό προνόμιο, αλλά συλλογικό αγαθό) – ενός παιδαγωγού με συγκεκριμένο και συγκροτημένο ΣΥΣΤΗΜΑ εργασίας, που περιλαμβάνει όλα τα μέρη της θεατρικής πράξης, δηλαδή, ανάλυση κειμένου, εκπαίδευση φωνής και εκπαίδευση σώματος, είναι σαν να πέφτει βράχος σε λιμνάζοντα νερά.
Θα επανέλθω στα λιμνάζοντα νερά. Όλοι μας καταλαβαίνουμε πότε η ζωή μας δίνει την ευκαιρία σημαντικών συναντήσεων. Πρέπει τότε να έχεις γρήγορα τα ανακλαστικά για να καταγράψεις όσα περισσότερα μπορείς, με εμμονή, γιατί ξέρεις ότι οι μεγάλες αλλαγές χρειάζονται ΧΡΟΝΟ για να αφομοιωθούν. Όλα αυτά τα χρόνια επιστρέφω διαρκώς και διαρκώς στις σημειώσεις του σεμιναρίου, ιδίως όταν νοιώθω να μειώνεται η αντίσταση μου στο εύκολο και κοινότοπο. Είναι πια για μένα κάτι σαν οδηγός, σαν πυξίδα, σαν να βουτάω το κεφάλι μου σε έναν κουβά με παγωμένο νερό και να ξυπνάω .
Μια είναι η λέξη που διαπερνά όλες τις σελίδες των σημειώσεων: ΔΡΑΣΗ ΔΡΑΣΗ και πάλι ΔΡΑΣΗ. Όλα γίνονται για την ΔΡΑΣΗ
Η θεατρική πράξη ΔΕΝ είναι ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ, ΕΙΝΑΙ ΔΡΑΣΗ, άλλωστε οι λέξεις ΔΡΑΣΗ και ΔΡΑΜΑ έχουν την ίδια ρίζα.
Η φύση του ανθρώπου είναι να ΝΟΙΩΘΕΙ και να ΚΑΝΕΙ
Το συναίσθημα είναι πάντα ΣΤΑΤΙΚΟ. Είναι σαν το έλος, τα λιμνάζοντα νερά που λέγαμε. Κολλάει πάνω στον ηθοποιό, είναι βαρύ, ακίνητο, ο ηθοποιός παραλύει, αρχίζει αργά να σαπίζει και τελικά το παίξιμο ΝΕΚΡΩΝΕΤΑΙ. Γιατί υπάρχει μόνο συναίσθημα και καθόλου ΔΡΑΣΗ.
Αν όμως χειριστούμε σωστά τα συναισθήματα, τότε μπορεί να νιώσουμε την επιθυμία να κάνουμε κάτι. Και τότε το στάσιμο νερό μετατρέπεται σε ποτάμι, σε νερό που κινείται, καθαρό και φρέσκο. Όλα τα συναισθήματα φεύγουν και πρέπει να φεύγουν προς τη δράση, και δεν πρέπει να φοβόμαστε γιατί όσα φεύγουν, τόσα έρχονται. Γιατί αν τα κρατήσουμε αρχίζουν να μας φουσκώνουν, δεν έχουν διέξοδο και μένουν σε μας αντί να πάνε στον θεατή.
Ούτε οι σκέψεις βοηθούν την δουλειά του ηθοποιού, γιατί στη σκέψη ΔΕΝ ΖΕΙ η ΔΡΑΣΗ!
Με βασικό άξονα το κυνήγι της δράσης έχουμε:
- Η ΕΝΝΟΙΑ πρέπει να μετατραπεί σε ΜΟΡΦΗ – γιατί πρέπει να ξέρουμε γιατί μιλάμε με συγκεκριμένα αντικρίσματα – η μορφή προκαλεί συναισθήματα, τα οποία με τη σειρά τους γεννάνε την παρόρμηση για ΔΡΑΣΗ.
- Η ΔΡΑΣΗ αναπτύσσεται με ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
3.Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ από την οποία ξεκινάει κάτι, ονομάζεται ΑΙΤΙΟ. Πρέπει να υπάρχει αίτιο για να ξεκινήσει κάτι και σιγά σιγά φτάνουμε στις ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ, στο ΓΕΓΟΝΟΣ ΕΞΟΔΟΥ, στα ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ, στις ΣΤΡΟΦΕΣ, στο ΚΥΡΙΟ ΓΕΓΟΝΟΣ, όλα στάδια της ανάλυσης, βασικό εφόδιο του ηθοποιού για να αρχίσει να αποκαλύπτει τη δράση επιλέγοντας τις ΔΟΜΕΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ και όχι τις ψυχολογικές δομές. Επιλέγοντας το παιχνίδι αντί για πάλη.
Παραθέτω τα στάδια της ανάλυσης ονομαστικά γιατί θέλω να φτάσω εκεί που χτυπάει η καρδιά.
Η πιο σημαντική στιγμή σ’ αυτή την περιπέτεια, είναι όταν ξεκινάνε οι etudes. Οταν ο ηθοποιός αφήνει το ασφαλές λιμάνι της ανάλυσης, και ρίχνεται στη μεγάλη θάλασσα – σαν ένας μικρός Οδυσσέας – με μόνο μια σχεδία, που δεν έχει προλάβει ακόμα να γίνει γερό σκαρί, και προσπαθεί να φτάσει στον προορισμό του : την ανακάλυψη της δράσης ενός μικρού αποσπάσματος.
Στην etude παρουσιάζεται η εμπειρία, η προσωπικότητα του ατόμου.
Κρατώντας διαρκώς μια παράλληλη σχέση με το κείμενο, ο ηθοποιός επινοεί ΕΛΕΥΘΕΡΑ ολόκληρες περιοχές. Ένα μικρό επεισόδιο ΑΝΟΙΓΕΙ με βάση την προσωπικότητα του. Σαν να γίνεται ο ίδιος συγγραφέας, διευρύνει αυτό που λέει ο συγγραφέας σύμφωνα με αυτό που ο ίδιος είναι. Και προς αποφυγή παρερμηνειών: δεν πρέπει να συγχέουμε τις etudes με τον αυτοσχεδιασμό. Στον αυτοσχεδιασμό βρίσκεσαι σε ΕΝΑ σημείο. Στις etudes βρίσκεσαι πάντα ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ της γραμμής του κειμένου. Και προφανώς, το να παίζεις αυτοσχεδιάζοντας, είναι τελείως διαφορετικό από το να χρησιμοποιείς την ΜΕΘΟΔΟ του αυτοσχεδιασμού.
Αφού κάνεις για πρώτη φορά την etude, αρχίζεις να κάνεις πρόβα πάνω στην etude, διορθώνεις με τον σκηνοθέτη, όσα σημεία ξέφυγαν από τη γραμμή της ανάλυσης και επαναλαμβάνεις. Όσοι ζήσαμε αυτήν την εμπειρία, ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει. Ξέρουμε πολύ καλά πόσο δύσκολο μας ήταν να επαναλάβουμε και να ξαναδουλέψουμε κατι που είχε προκύψει στιγμιαία και αυθόρμητα.
Κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας ο ηθοποιός πρέπει να χρησιμοποιήσει όλα του τα εφόδια, την ίδια του την προσωπικότητα. Την φαντασία του, τον πλούτο των αναμνήσεων και εμπειριών του, την ποικιλία των συνειρμών του, την ταχύτητα της σκέψης του, την ευελιξία στη συνεργασία με τον συνάδελφο του, και συγχρόνως να είναι ελεύθερος σαν παιδί.
Δεν υπάρχει πιο αμήχανη στιγμή για έναν ηθοποιό, από το να του δίνεται ελευθερία απλόχερα, και να μην ξέρει τι να την κάνει. Και ακόμη χειρότερα, να έχει συνείδηση ότι δεν ξέρει τι να την κάνει. Είναι μια εξαιρετικά δυσάρεστη στιγμή, να βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την απόλυτη αλήθεια της ύπαρξης σου. Την αντιλαμβάνεσαι πρακτικά και πρέπει να την αποδεχθείς. Όχι αυτό που νομίζεις ότι είσαι, ούτε αυτό που ευχόσουν να είσαι, αλλά αυτό που είσαι. Αν λοιπόν δεν είσαι έτοιμος με πολύ συγκροτημένο εσωτερικό κόσμο να επιβληθείς κυρίως στο εγώ σου που σε παραμονεύει στη γωνία, να πας κόντρα σ’ αυτό που ξέρεις και στην ευκολία της συνήθειας, δεν μπορείς να επωφεληθείς αυτή της διαδικασίας. Πρέπει να έχεις την υπομονή και την επιμονή να συνεχίσεις να δουλεύεις γιατί μόνο τότε θα μπορέσεις να προχωρήσεις. Και όταν προχωρήσεις, είναι βέβαιο ότι θα εκτιναχθείς, δεν θα προχωρήσεις απλώς.
Αναμφισβήτητα ζήσαμε στιγμές εξαιρετικής χαράς και γελάσαμε πολύ και σίγουρα είχαμε και στιγμές παρά πολύ δύσκολες, με κόπο, έτσι όπως συμβαίνει πάντα όταν βρίσκεσαι σε μια διαδικασία μάθησης. Όπως ένα μωρό που μαθαίνει να περπατάει, και θα πέσει και θα χτυπήσει και θα πονέσει και θα κλάψει και θα ξανασηκωθεί μέχρι να μάθει όχι μόνο να περπατάει αλλά να τρέχει.
Τα περάσαμε όλα αυτά τα στάδια, γι’ αυτό και αισθάνομαι ότι είμαστε πάρα πολύ δεμένοι μεταξύ μας, εμείς οι ηθοποιοί της Μήδειας, όσα χρόνια κι αν περάσουν όσο κι αν δεν βλεπόμαστε στο ενδιάμεσο, υπάρχει ένας πολύ ισχυρός συνδετικός κρίκος μεταξύ μας, μια πολύ ισχυρή εμπειρία, μια βιωμένη εμπειρία.
Τελειώνω με μια αναφορά που επηρέασε όλη μου την σκέψη και δεν είναι υπερβολή να πω και την θέαση της ζωής μου. Μια μέρα ο Βασόλιεφ άρχισε να μας μιλάει – πάλι με αφορμή τη δράσην- για τα δύο είδη προοπτικής.
Δεν μπορώ να σας το πω με λόγια γι αυτό και έχω κάνει δύο σχήματα, κατα τη προσφιλή του συνήθεια.
Όσοι ζήσαμε αυτούς τους 9 μήνες μαζί του, είμαστε ευγνώμονες, γιατί μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε την προσωπική και επαγγελματική μας ζωή με αυτήν την προοπτική.