Εργαστήρι ADOLF SHAPIRO-2020 – Μέρα Δεύτερη. Βυσσινόκηπος. Πράξη Πρώτη
«Γιατί θα αναλύσουμε την πρώτη και την τελευταία πράξη του Βυσσινόκηπου και των Τριών αδελφών; Έχω ανεβάσει κάθε έργο του Τσέχωφ από 3-4 φορές. Το Βυσσινόκηπο – στα ρωσικά, στα εσθονικά, στα ισπανικά, στα αγγλικά και σε πολλές άλλες γλώσσες. Οι παραστάσεις ήταν διαφορετικές, αλλά μόλις πρόσφατα συνειδητοποίησα ένα απλό πράγμα: όλα τα έργα του αποτελούνται από αφίξεις και αναχωρήσεις. Στην πρώτη πράξη – η άφιξη, στην τελευταία – η αναχώρηση. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση: οι συναντήσεις και οι αποχωρισμοί – είναι η ίδια η ζωή με την ευρύτερη έννοια. Στη Νέα Υόρκη έχω ανεβάσει την τελευταία τσεχωβική παράστασή μουΤσέχωφ. Postscriptum, που αποτελείται από όλες τις τσεχωβικές σκηνές αφίξεων-αναχωρήσεων, και που τις διαπερνάνε τα κινηματογραφικά πλάνα των τρένων.
Διαφορετικοί τύποι συναντήσεων, φιξαρισμένες στιγμές, δηλαδή η Τέχνη, που είναι φιξαρισμένος χρόνος».
«Στην ουσία ο Τσέχωφ έκανε την επανάσταση και προέβλεψε πώς θα εξελίσσεται η τέχνη του 20ου αιώνα:
- αποηρωοποίηση,
- εξαφάνιση του είδους,
και έχω επισημάνει κάποτε, ότι ακριβώς γι΄αυτό είναι τόσο δύσκολο να αναβάζεις αρχαιοελληνικές τραγωδίες. Είναι καθαρό είδος: είναι μεγαλοφυείς για ανάγνωση, αλλά δύσκολες για το θέατρο.
Γι’ αυτό όλη η σύγχρονη τέχνη εξελίσσεται ως μίξη διαφόρων ειδών. Η καλύτερη έκφραση της είναι ο Σαρλώ, που ενώ κλαίει, εμείς γελάμε και το αντίθετο. Η αυστριακή οπερέτα είναι επίσης καθαρό είδος. Η όπερα είναι άλλο πράγμα, εκεί μπορείς να ψάχνεις, στην οπερέτα – όχι, δεν μπορείς να τη δεις με καινούργια ματιά, την καταστρέφει».
«Και μπαίνει η ερώτηση: πώς πρέπει να παίζεται η αρχαία τραγωδία; Η λογοτεχνία «κονσερβοποιείται», το θέατρο – όχι».
«Αυτό που έκανε ο Στανισλάφσκι, ήταν επανάσταση στο θέατρο. Αλλά σήμερα, όταν ακούς τις ηχογραφήσεις των ηθοποιών εκείνης της περιόδου, συνειδητοποιείς ότι φαλτσάρουν, γι’ αυτό σήμερα ψάχνουν να βρουν τρόπους να κρατήσουν τα έργα του Τσέχωφ ζωντανά».
«Αλλά πάντα υπάρχουν ιδιαιτερότητες: δεν γίνεται να φτιάξουν καφετέρια στην Ακρόπολη, όπως και οι όχθες του ποταμού Νέβα στην Αγία Πετρούπολη δεν προορίζονται για σουλάτσο. Στη Φλωρεντία όμως γίνεται, γιατί η πόλη αυτή είναι ζωντανή. Απλά ανήκει στην εποχή που αφήνει τέτοιο περιθώριο. Έτσι και η αρχαία τέχνη είναι θρησκευτική, τελετουργική, η Αναγέννηση είναι κοσμική τέχνη. Έτσι συμβαίνει και με τον Τσέχωφ. Κάθε γενεά τον διαβάζει με το δικό της τρόπο».
«Έχω ρωτήσει τους Αμερικανούς, γιατί στην Αμερική δε βλέπουν τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Μου απάντησαν, ότι είναι πολύ καλός κινηματογράφος, αλλά οι ρυθμοί του δεν ταιριάζουν στους Αμερικανούς, είναι πολύ αργοί, αργό το μοντάζ. Και η μουσική είναι διαφορετική».
«Επιστρέφοντας στον Τσέχωφ, ας σημειώσουμε τις ιδιαιτερότητες της δραματουργίας του:
- ιδιαίτερη αντιμετωπιση ανθρώπου, στα έργα του δεν υπάρχουν καλοί ή κακοί, δεν υπάρχουν θετικοί ήρωες,
- το είδος του θεάτρου του,
- το έργο χτίζεται σύμφωνα με το μουσικό πλάνο, όπως η σονάτα.
Στην πρώτη πράξη υπάρχει ένα γεγονός που συνέβη πριν την αρχή του έργου, κάτι συνέβη, δηλαδή υπήρχε κάποια κρίση: στο Βυσσινόκηπο είναι οι θάνατοι του γιου και του συζύγου, στις Τρεις αδελφές – ο θάνατος του πατέρα. Και η πρώτη πράξη πάντα ξεκινάει είτε την άνοιξη, είτε στις αρχές του καλοκαιριού: η φύση ζωντανεύει μετά την κρίση.
Τα έργα μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά είναι φυσικό: κάθε καλός συγγραφέας μια ζωή γράφει το ίδιο βιβλίο.
Μετά τη κρίση γεννιούνται νέες ελπίδες, διαφαίνεται η δυνατότητα να ξεκινήσουν τη ζωή από την αρχή, καινούργιες συναντήσεις, ελπίδες, όπως μετά από το χειμώνα.
Πράξη Δεύτερη. Χάνεται η ανέφελη διάθεση, κάνουν εμφάνιση νέα προβλήματα. Αλλά όλα είναι εσωτερικά. Είναι οι πιο ακίνητες πράξεις.
Πράξη Τρίτη – η πιο δυναμική, η έκρηξη, που συνδέεται με κάποιο εσωτερικό γεγονός. Τα πάντα γκρεμίζονται, πωλείται ο κήπος, καίγεται η πόλη.
Τέταρτη Πράξη. Σύμφωνα με τους κανόνες της παλιάς δραματουργίας, μετά από έκρηξη οι άνθρωποι αλλάζουν. Αλλά εδώ δεν αλλάζει τίποτα. Το έργο σαν να ξεκινάει από την αρχή. Η έκρηξη δεν φέρνει καμιά αλλαγή, είναι κυκλική. Περιμένεις, ότι κάποιος θα πεθάνει, κάποιος θ΄αρχίσει να κατηγορεί, αλλά τίποτα από αυτά δε συμβαίνει. Η κρίση φέρνει το χειμώνα. Πάλι αναχώρηση, πάλι γεννιούνται καινούργιες ελπίδες…»
«Από πού προήρθε το νέο δράμα (Ιονέσκο). Είναι άλλη η φύση της σύγκρουσης. Πώς χτιζόταν παλιά η σύγκρουση; Πριν συγκρούονταν δύο άνθρωποι – η πάλη του κακού με το καλό, του ήρωα με τον παλιάνθρωπο, του Οθέλλο με τον Ιάγκο, του Άμλετ με τον Κλαύδιο. Υπάρχε ο ήρωας και ο αντίποδάς του.
Στον Τσέχωφ δεν υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό. Υπάρχει σύγκρουση, αλλά είναι διαφορετικού χαρακτήρα, δεν αφορά το ποιος από τους δύο θα επβιώσει, οι άνθρωποι δεν παλεύουν μεταξύ τους. Συγκρούονται οι ζωές τους, οι κοσμοθεωρίες τους. Είναι ασύμβατες. Δεν είναι σύγκρουση των ανθρώπων, αλλά των κοσμοθεωριών».
«Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του αλήθεια και κάθε ηθοποιός πρέπει να βρει την εσωτερική σύγκρουση του ήρωά του. Αν δεν τη βρίσκει, ο θεατής δεν έχει τίποτα να δει… Οι ήρωες του Τσέχωφ μιλάνε για ανούσια πράγματα, τι να δει ο θεατής επί τρεις ώρες;
Όπως και να παίζει ηθοποιός τον Οθέλλο, είναι πάντα ενδιαφέρον να βλέπεις, έχεις τι να περιμένεις, τι να παρατηρείς. Και στον Τσέχωφ; Μια επαρχιακή πόλη, ψάρεμα, καιρός, σε όλες τις πράξεις λένε :»Στη Μόσχα! Στη Μόσχα!» ποιο είναι το πρόβλημα: να πουλήσουν τον κήπο ή να μη πουλήσουν;
Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να ανακαλύψουμε την εσωτερική σύγκρουση. Είναι σαν το παγόβουνο: βλέπουμε μόνο το ένα όγδοό του, αλλά ξέρουμε, ότι είναι επικίνδυνο, οσμιζόμαστε το κίνδυνο.
Στον Τσέχωφ οι άνθρωποι πίνουν τσάι και ταυτόχρονα αποφασίζεται η τύχη τους, όπως στους πίνακες του Πικάσο ή του Βαν Γκόγκ. Είναι καινούργια αντίληψη. Δεν είναι η Αφροδίτη της Μήλου, αλλά σε αναστατώνει τρομερά»…