«Ελληνικές Χάρτινες Εικόνες, Οδός, Επικοινωνίας Ελλάδας-Ρωσίας» είναι ο τίτλος της περιοδικής έκθεσης που «τρέχει» από τη Δευτέρα 24 Οκτωβρίου 2016, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του «2016 -Έτος της Ελλάδας στη Ρωσία και της Ρωσίας στην Ελλάδα».
Κέντρο παραγωγής ορθόδοξων χαρακτικών με ιδιαίτερη ακμή τον 19ο αιώνα, το Άγιον Όρος παρήγαγε σε πολλαπλά αντίτυπα χάρτινες εικόνες (γνωστότερες ως «στάμπες»), τα θρησκευτικά δηλαδή χαρακτικά που τυπώνονταν στον Άθω και απεικόνιζαν είτε μοναστήρια και σκήτες, είτε αγίους και θρησκευτικές σκηνές, με βάση την παράδοση της Ορθόδοξης αγιογραφίας.
Πρόκειται για αυτόνοµα (µη ενταγμένα σε βιβλία) χαρακτικά έργα, που στην πλειονότητά τους, μετά τον 18ο αιώνα, είναι χαλκογραφίες που τυπώθηκαν στον Άθω, αποτύπωναν μονές και σκήτες, αγίους και θρησκευτικές σκηνές και τα οποία έφεραν οι προσκυνητές μαζί τους ως λατρευτικά αναμνηστικά.
Οι χιλιάδες τυπωμένες στο χαρτί εικόνες με αποτυπωμένες απόψεις μονών και αναπαραστάσεις εικόνων και κειμηλίων χρησιμοποιούνταν είτε από τους μοναχούς ως «διαπιστευτήρια» στις συχνές εξόδους τους από το Άγιον Όρος και τις επισκέψεις τους στα ανά τον κόσμο κέντρα της Ορθοδοξίας, είτε προσφέρονταν στους προσκυνητές ως «ευλογία» και λατρευτικό αναμνηστικό από τα ορθόδοξα μοναστήρια στους προσκυνητές για να κοσμήσουν στη συνέχεια τα προσκυνητάρια των σπιτιών των απλών ανθρώπων.
Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι οι καλλιγραφικές επιγραφές των χαλκογραφιών είναι χαραγμένες (και τυπωμένες) σε δύο συνήθως γλώσσες (με ελληνικά, σλαβικά και ρωσικά στοιχεία) για την ανάγνωσή τους απ’ όλους τους πιστούς του ορθόδοξου κόσμου.
«Ελληνικές Χάρτινες Εικόνες, Οδός Επικοινωνίας Ελλάδας-Ρωσίας» είναι ο τίτλος της περιοδικής έκθεσης που αναπτύσσεται από τη Δευτέρα 24 Οκτωβρίου 2016, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του «2016 -Έτος της Ελλάδας στη Ρωσία και της Ρωσίας στην Ελλάδα».
Με στόχο την ανάδειξη της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς των δύο ομόδοξων λαών, η έκθεση δεν δίνει μόνο μια ολοκληρωμένη εικόνα της τέχνης και τεχνικής των ορθόδοξων χαρακτικών, αλλά καταδεικνύει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά των δύο εθνών που μοιράζονται την ίδια πίστη και παρουσιάζει τους δεσμούς μεταξύ της Ρωσίας και της Ελλάδας που διήρκεσαν για πάνω από 1.000 χρόνια.
Η έκθεση στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού αποτελείται από ισάριθμα έργα της συλλογής χαρακτικών και των δύο Μουσείων (71 στο σύνολο) παρουσιάζοντας μία αντιπροσωπευτική εικόνα των ορθόδοξων χαρακτικών, 17ου-20ου αιώνα. Τα έργα αυτά, που δεν ανήκουν στις μόνιμες εκθέσεις των δύο Μουσείων, εκτίθενται για πρώτη φορά στη Ρωσία και στην Ελλάδα αντίστοιχα (η έκθεση παρουσιάστηκε ήδη στο Κρατικό Μουσείο Ιστορίας της Θρησκείας της Αγίας Πετρούπολης στο διάστημα 21/6-26/7.
H πλειονότητά των εκθεμάτων προέρχεται από το Άγιον Όρος, κέντρο παραγωγής ορθόδοξων χαρακτικών με ιδιαίτερη ακμή τον 19ο αιώνα.
Σχεδόν το σύνολο των εκθεμάτων του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού (32 χαλκογραφίες και λιθογραφίες που τυπώθηκαν σε χαρτί και ύφασμα, καθώς και πέντε μήτρες παραγωγής (χαλκό, ξύλο ή και μέταλλο) προέρχονται από τη Συλλογή χαρακτικών της μεγάλης δωρήτριας Ντόρης Παπαστράτου. Πρόκειται για μια μοναδική διεθνώς συλλογή με εξαιρετικό επιστημονικό, καλλιτεχνικό και συλλεκτικό ενδιαφέρον.
Στον χώρο της έκθεσης προβάλλεται video με τη διαδικασία κατασκευής/παραγωγής μιας μήτρας (χαλκογραφικής πλάκας) με το απεικονιζόμενο θέμα αυθεντικού χαρακτικού εκθέματος, από την οποία, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο «εργαστήριο» χαρακτικής, θα παράγεται χαρακτικό, σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες από τη σπουδάστρια του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., Ελένη Φωτοπούλου, υπό την εποπτεία του καθηγητή του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Α.Π.Θ., Μανόλη Γιανναδάκη.
Η έκθεση, που αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και του Κρατικού Μουσείου Ιστορίας της Θρησκείας στην Αγία Πετρούπολη, και εντάσσεται στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων του 2016, Έτους της Ελλάδας στη Ρωσία και της Ρωσίας στην Ελλάδα, και υποστηρίζεται από το υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας και το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας θα αναπτυχθεί στην πτέρυγα περιοδικών εκθέσεων «Κυριάκος Κρόκος», την περίοδο από τη Δευτέρα 24 Οκτωβρίου έως και τις 11 του ερχόμενου Δεκεμβρίου.
Στο πλαίσιο της έκθεσης το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού διοργανώνει και εργαστήρια χαρακτικής για μαθητές, ενώ στις 25 Οκτωβρίου μία διεθνή ημερίδα με τίτλο «Η Τέχνη της Χάραξης μέσα από τις Συλλογές Θρησκευτικών Χαρακτικών του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και του Κρατικού Μουσείου Ιστορίας της Θρησκείας (Αγία Πετρούπολη). Παράδοση και Ανανέωση».
Τα εργαστήρια χαρακτικής εντός της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν στις 29 Οκτωβρίου, 12, 19 και 26 Νοεμβρίου, 3 και 10 Δεκεμβρίου (ώρες 11:30-13:00).
