ADOLF SHAPIRO. Μέρα Τρίτη.
«Πώς να ακολουθούμε τις οδηγίες του συγγραφέα χωρίς να τις ακολουθούμε;»
… «Υπάρχουν δύο τρόποι στη διασκευή ενός έργου: είτε να κάνουμε μόνο τους διαλόγους, είτε να αφήσουμε και το κείμενο του συγγραφέα, τις οδηγίες του για να τις λέει ο ηθοποιός. Είναι πολύ ενδιαφέρων τρόπος, όταν στη σκηνή ο καλλιτέχνης συνυπάρχει και ως ηθοποιός και ως συγγραφέας, δηλαδή, προφέρει τις οδηγίες του συγγραφέα χωρίς να διακόπτει τη δράση, σαν εσωτερικό μονόλογο …»
… «Γιατί σε αντίθεση με τον Τσέχωφ και τον Τολστόι είναι πολύ δύσκολο να παίζεις τον Ντοστογιέφσκι; Γιατί ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει λεπτομερώς τι συμβαίνει. Ανάμεσα στις ατάκες του Τσέχωφ υπάρχει πολύς αέρας και ανάμεσα στις ατάκες του Ντοστογιέφσκι – λεπτομερείς εξηγήσεις. Μπορούμε επίσης να τις βάλουμε όχι μόνο στο κείμενο, αλλά και στο στήσιμο της σκηνής.
… «Πού είναι καλύτερα να χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο; Όταν οι οδηγίες είναι πολύ σαφείς, όταν φέρουν περιεχόμενο. Το «‘Όνειρο του θείου» μπορεί να παίζεται και ως καθαρά θεατρικό και ως μυθιστόρημα για τον θεατή. Ή ένα κομμάτι μπορεί να παίζεται ως σκέτοι διάλογοι και ένα άλλο με οδηγίες, με εσωτερικούς μονολόγους. Μπορείς να δρας στη σκηνή και ταυτόχρονα να δίνεις περιγραφή. Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη συνταγή: βλέπουμε τι συμβαίνει στη σκηνή και τι μπορούμε να συμπληρώσουμε…
… «Στον Τσέχωφ το κάνουμε αντί για τον Τσέχωφ. Μας αφήνει πεδίο για την φαντασία μας. Στις «Τρεις αδερφές» υπάρχουν πολύ λίγες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, ο Τσέχωφ αφήνει τα υπόλοιπα στο θέατρο, στους ηθοποιούς που μόνοι τους συμπληρώνουν το έργο. Δεν έχει οδηγίες, δεν αναπτύσσει τις περιγραφές. Ποια είναι η πρώτη ατάκα της Ρανέφσκαγια στο «Βισσονόκηπο»: «Το παιδικό μου δωμάτιο! Εδώ κοιμόμουν κοριτσάκι…» Ο Τσέχωφ δεν περιγράφει το παιδικό δωμάτιο. Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει τα πάντα γιατί είναι μυθιστόρημα… Στον Τσέχωφ υπάρχει μόνο μια οδηγία: παιδικό δωμάτιο. Τα υπόλοιπα πρέπει να συμπληρώσει με το παίξιμό του ο ηθοποιός…
… «Και στον Ντοστογιέφσκι γίνεται αυτό, μόνο που ο ηθοποιός πρέπει να επαναλαμβάνει τον συγγραφέα, αλλά ο Ντοσοτγιέφσκι το έκανε ήδη – και με μεγαλύτερη ακρίβεια, και καλύτερα…Αφήνει πολύ λίγο χώρο για τη φαντασία, ο Τσέχωφ αφήνει, ο Ντοστογιέφσκι είναι λεπτομερής, ο Τσέχωφ τσιγουνεύεται τις λεπτομέρειες… Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο για τον ηθοποιό να παίζει ό, τι περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι. Ο ηθοποιός χάνει τον ενδιαφέρον όταν του λέω τα πάντα για το ρόλο του. Τον εμποδίζω να δουλεύει. Απλά πρέπει να τον οδηγήσω στο δρόμο, να του δώσω τη δυνατότητα να δημιουργεί. Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει τα πάντα και είναι εξαιρετικά δύσκολος, ενώ στο Τσέχωφ δημιουργούμε θέατρο… Παρόλες τις δυσκολίες είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ερώτηση με ποιο τρόπο πρέπει να παίζουμε ένα μυθιστόρημα.
… «Στην τέχνη δεν μπορείς να είσαι αντικειμενικός… Στην τέχνη πρέπει να είσαι υποκειμενικός…»
… «Όταν κάνουμε καθαρά θεατρικό ένα έργο του Ντοστογιέφσκι, χάνει πολύ σε σύγκριση με το μυθιστόρημα. Γι’ αυτό και επέλεξα αυτή τη «μικτή» τεχνική – διάλογοι εναλάσσονται με το κείμενο του συγγραφέα. Γι’ αυτό και είναι καταπληκτικός ο «Ηλίθιος» του Κουροσάβα. Είναι αναμφισβήτητα Ντοστογιέφσκι, μόνο που είναι διαφορετικός Ντοστογιέφσκι. Τι κάνει ο Κουροσάβα; Μεταφέρει το κείμενο στη σκηνική γλώσσα. Στη σκηνή κάνουμε το ίδιο κι εμείς».
«… Στα σύγχρονα θεατρικά έργα – στους Ουίλιαμς, Άλμπι και άλλους αμερικανούς δραματουργούς – υπάρχουν λεπτομερείς περιγραφές του περιβάλλοντα χώρου, τα πάντα έχουν ειπωθεί και δεν υπάρχει ενδιαφέρον. Γιατί αυτό; Γιατί στην Αμερική δε μπορείς να εκδώσεις θεατρικό έργο πρωτού παιχτεί η παράσταση. Ο Τσέχωφ επίσης είχε εκδόσει το «Γλάρο» μετά την παράσταση του Στανισλάφσκι. Έτσι το έργο παίζεται στο Μπρόντγουεϊ, μετά κάνουν το βίντεο της παράστασης, περιγράφοντας τι και πώς έκαναν στη σκηνή. Μετά διαβάζω και σκέφτομαι: γιατί πρέπει να τα ξέρω; Δε θα μπορούσε να τα συμπληρώσει η φαντασία μου;
… «Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντική η ερώτηση: πώς να ακολουθούμε τις οδηγίες χωρίς να τις ακολουθούμε;»…
… «Ο Τσέχωφ γράφει: «Κλαίει». «Κλαίει». «Κλαίει». Έρχεται στην πρόβα στο Θέατρο Τέχνης και βλέπει την ηρωίδα να κλαίει ακατάπαυστα. Ρωτάει τον Στανισλάφσκι: «Γιατί πλαντάζει στο κλάμα;» – «Μα έτσι γράφει η οδηγία!» Ο Τσέχωφ, όμως, εννοούσε τη διάθεση της ηρωίδας, την ψυχολογική της κατάσταση…
Οπότε, πρέπει να καταλάβουμε, τι εννοούσε με αυτή την οδηγία ο συγγραφέας… Όταν δεν ακολουθούμε την οδηγία κατά γράμμα, τη μεταφράζουμε επίσης σε μια άλλη γλώσσα, στη γλώσσα της σκηνής…