«Όταν μια περίλαμπρη πόλη γίνεται θύμα καταστάσεων…»
Το AVANTGARDE συνομιλεί με τον Νίκο Λουπάκη
Στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας (24-29 Νοεμβρίου 2020) το πρώτο βραβείο απέσπασε η ταινία μικρού μήκους του Νίκου Λουπάκη “Το κορίτσι που γεννήθηκε δύο φορές”, που μέσα σε 50 λεπτά της ώρας διανύει μία διαδρομή 2500 ετών. Η ταινία αφηγείται την ιστορία της ανάπλασης κρανίου ενός κοριτσιού 11 ετών, θύματος λοιμού των Αθηνών του 430 π.Χ., που ερήμωσε την περίλαμπρη πόλη, παίρνοντας χιλιάδες ζωές, μαζί – και του Περικλή. Πρόσωπα της ταινίας του Νίκου Λουπάκη είναι αληθινοί ήρωες του καιρού μας, με πρωταγωνιστή τον επικεφαλής όλου του εγχειρήματος, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλη Παπαγρηγοράκη, που έγινε «νονός» αυτού του παιδιού, δίνοντάς του το όνομα Μύρτις…
- Η ταινία σας «Το κορίτσι που γεννήθηκε δύο φορές» κατέκτησε το Βραβείο καλύτερης ταινίας μικρού μήκους στο 14οΦεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας. Είστε πτυχιούχος μηχανολόγος μηχανικός με σπουδές στη Μόσχα, κάτι στο οποίο θα επιστρέψουμε, καταξιωμένος δημοσιογράφος στο είδος σας με μακρά πορεία στο χώρο, εξ’ ου και η ερώτηση: πώς, λοιπόν, προέκυψε ο κινηματογράφος; Και πώς προέκυψε το «Κορίτσι…»
Ο κινηματογράφος προέκυψε όταν πριν από έξι χρόνια ξεκίνησα να κάνω το μεταπτυχιακό πάνω στη δημοσιογραφία και τις νέες τεχνολογίες, και μέσα σε αυτό υπήρχε και το μάθημα του ντοκιμαντέρ. Πριν από αρκετά χρόνια λόγω επαγγέλματος ασχολήθηκα με τη φωτογραφία και τα τελευταία χρόνια επίσης έκανα κάποια βίντεο με συνεντεύξεις. Μάλιστα, σε μια εργασία είχα κάνει μια ταινία με πολύ καλά σχόλια από την καθηγήτριά μου και όταν έφθασε η ώρα της μεταπτυχιακής εργασίας έκανα ένα ντοκιμαντέρ, περίπου σαν αυτό που βλέπουμε, για την Μύρτιδα. Αφού πήρα το πτυχίο, το τελειοποίησα.
- Άρα, «Το κορίτσι…» είναι η πρώτη σας κινηματογραφική δουλειά;
Ναι, η πρώτη. Η προηγούμενη ήταν μία δωδεκάλεπτη εργασία του μεταπτυχιακού. Τώρα πώς γνώρισα τη Μύρτιδα. Το 2005-2006 ήμουν διευθυντής σύνταξης στο περιοδικό «Πεμπτουσία» με θεματολογία τον πολιτισμό, την επιστήμη και τη θρησκεία. Ήταν παράλληλη ενασχόληση με τη βασική που είναι το αυτοκίνητο. Κάνω ρεπορτάζ για το αυτοκίνητο, ηλεκτρολογία, ηλεκτροκίνηση, οδική ασφάλεια, μιας και είμαι μηχανολόγος-μηχανικός. Στο περιοδικό, λοιπόν, ήρθε ο καθηγητής ορθοδοντικής Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλης Παπαγρηγοράκης και μου έφερε άρθρο που αναφερόταν στον προσδιορισμό της ασθένειας, του λοιμού των Αθηνών το 430 π.χ. Ήταν ένα εκλαϊκευμένο άρθρο με θέμα την έρευνα που είχαν κάνει σχετικά με το αρχείο DNA. Έτσι γνώρισα τον κύριο Παπαγρηγοράκη, η ιδέα της Μύρτιδας ήρθε αργότερα. Η παρουσίαση της Μύρτιδος έγινε το 2010, μετά διοργανώθηκε η σχετική έκθεση, όπου είχα τραβήξει κάποια πλάνα χωρίς να ξέρω ακόμα ότι θα τα χρησιμοποιήσω για το ντοκιμαντέρ. Το 2015 έχω τραβήξει πλάνα από μια θεατρική παράσταση στο Κολλέγιο Αθηνών με θέμα την ιστορία της Μύρτιδος, θα τα δείτε κι αυτά στο ντοκιμαντέρ. Έτσι, μάζεψα πλούσιο αρχειακό υλικό και όταν ήρθε η ώρα του ντοκιμαντέρ, σκέφτηκα τη Μύρτιδα, μια και εδώ συναντώνται η ιστορία, η επιστήμη και ο πολιτισμός και το παρελθόν δένεται με το παρόν. Δεν το είχε αναδείξει κανείς με αυτό τον τρόπο, είχαν γίνει διεπιστημονικές ημερίδες, εκθέσεις ζωγραφικής, είχαν γραφτεί άρθρα, είχε δώσει ο κ. Παπαγρηγοράκης συνεντεύξεις, πολλές από τις οποίες στην τηλεόραση, τουλάχιστον δύο φορές στην ΕΡΤ, από τις οποίες χρησιμοποίησα μερικά πλάνα. Η ΕΡΤ είναι αληθινός θησαυρός, όπως και οι άνθρωποι στα αρχεία της, με βοήθησαν να βρω υλικό που δεν ήξερα ότι υπάρχει. Η ΕΡΤ βρίσκεται παντού και πάντα και έχει στα αρχεία πράγματα, τα οποία αγνοούσε ακόμα και ο κ. Παπαγρηγοράκης! Πήρα λοιπόν την απόφαση να κάνω αυτη την ταινία για ένα θέμα που δεν το είχα ξανασυναντήσει σε ντοκιμαντέρ: αν ψάξετε για την Μύρτιδα, θα βρείτε μόνο το δικό μου.
- Πώς και δεν έχει ασχοληθεί κανείς με ένα τόσο σημαντικό θέμα: μια έρευνα, που, όπως είπε ο κ. Παπαγρηγοράκης στο ντοκιμαντέρ σας, έγινε αποκλειστικά στα ελληνικά εργαστήρια και από Έλληνες επιστήμονες;
Μάλλον, δεν έτυχε να ασχοληθεί κανείς μ’ αυτό. Αυτή η ιστορία με την ανάπλαση του προσώπου του κοριτσιού είχε συγκινήσει, πάντως, πολύ κόσμο. Έβλεπα τις ομιλίες του κ. Παπαγρηγοράκη, έχει φανατικό κοινό.
- Είναι και καταπληκτικός ομιλητής…
Ναι, εξαιρετικός. Μετά είδα ότι υπήρχε ανταπόκριση από την πλευρά των παιδιών, όσα είχαν προλάβει να δουν την έκθεση. Έτσι, είπα: «Θα το κάνω!» χωρίς να ξέρω ακριβώς που θα με βγάλει. Ψάχνοντας και κάνοντας την έρευνα, συνειδητοποίησα ότι ενώ αρχικά η Μύρτιδα παρουσιάζεται ως θύμα μιας άγνωστης ασθένειας, η οποία σήμερα μπορεί να θεραπευτεί, τελικά βγαίνει το συμπέρασμα ότι η Μυρτιδα δεν είναι απλώς θύμα μιας νόσου, αλλά και θύμα πολέμου. Το 430 π.Χ. η Αθήνα βρισκόταν στο ξεκίνημα του Πελοποννησιακού πολέμου.
- Η Μύρτις πέθανε από τυφωειδή πυρετό πριν καλά-καλά ξεσπάσει ο πόλεμος, αλλά ουσιαστικά παρουσιάζεται ως αντιπολεμικό σύμβολο. Πόσο δίκαια, θα έλεγα, είναι αυτή η προσέγγιση; Υποτίθεται, ότι η εξάπλωση της νόσου ξεκίνησε από το λιμάνι του Πειραιά, όπως συνέβαινε και τόσες φορές αργότερα και όχι μόνο στην Ελλάδα. Πώς προσεγγίζετε εσείς το θέμα; Γιατί σήμερα ζούμε μιά κάπως παρόμοια κατάσταση. Χωρίς να υπάρχει πόλεμος. Ο θάνατος είναι πάντα άδικος, ειδικά ο θάνατος ενός παιδιού…
Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ συνάντησα τον Αναπληρωτή Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητή κ. Μπουραζέλη, αυτός ο άνθρωπος είναι ένας θησαυρός, μια αληθινή αποκάλυψη! Δυστυχώς, στα σχολεία δεν διδασκόμαστε την ιστορία όπως πρέπει. Έχω τελειώσει το Πολυτεχνείο, αλλά έκατσα να μάθω την ιστορία εκ νέου. Λοιπόν, ο κ. Μπουραζέλης μου διηγήθηκε, ότι οι Αθηναίοι ξαφνικά βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στα τείχη τους. Αντί να τους προστατεύουν, τα τείχη της πόλης έγιναν φυλακή για τους πολίτες, δηλαδή, οι άνθρωποι βρέθηκαν, όπως έγραψε ο Θουκυδίδης, «ώσπερ πρόβατα εις σφαγήν». Συνωστίστηκαν. Με αποτέλεσμα να τους θερίσει ο τυφοειδής πυρετός. Αν οι Αθηναίοι είχαν πάθει το ίδιο πράγμα σε καιρό ειρήνης, θα ήταν διαφορετικά, γιατί ζούσαν γύρω γύρω, στα Μεσόγεια, με αυτή την έννοια λέω ότι είναι θύμα πολέμου η Μύρτις…
- Στην ταινία σας, που γυρίστηκε προ πανδημίας, ο καθηγητής κύριος Μπουραζέλης λέει την εξής προφητική φράση: «Από μια στιγμή στην άλλη μια περίλαμπρη πόλη γίνεται θύμα καταστάσεων, τα οποία δε μπορούσε να προβλέψει». «Το κορίτσι…» δε διαπραγματεύεται τελικά ένα απλά πολύ ενδιαφέρον θέμα, αλλά και εξαιρετικά επίκαιρο. Λέει και κάτι άλλο, ότι στην εποχή του Περικλή δεν υπήρχαν νοσοκομεία για να μπορεί να αντιμετωπιστεί μαζικά και αποτελεσματικά μια τόσο σοβαρή νόσος. Να που ο κόσμος μας έχει και την προηγμένη γιατρική επιστήμη, και άριστα εξοπλισμένα νοσοκομεία, αλλά στάθηκε – μέχρι στιγμής τουλάχιστον – ανήμπορος μπροστά στην πανδημία.
Στην ταινία ο κύριος Μπουραζέλης κάνει έναν ωραίο παραλληλισμό με τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, όπου πρωταγωνιστούσε η μοναδική μετά τη διάλυση, δυστυχώς, της Σοβιετικής Ένωσης, υπερδύναμη. Λέω δυστυχώς και θα συνεχίσω να το λέω. Έπρεπε αυτή η χώρα να παραμείνει ενωμένη, έγινε, όμως, εκατό κομμάτια και μαζί της έχει ρημάξει ολόκληρος ο κόσμος, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Η μοναδική, λοιπόν, αυτή υπερδύναμη, οι ΗΠΑ, δεν μπόρεσε να αποτρέψει ένα τέτοιο χτύπημα. Και το πλήρωσαν απλοί άνθρωποι που πήγαιναν εκείνη την ώρα στις δουλειές τους. Η ιστορία, λοιπόν, επαναλαμβάνεται και λέει ο κ. Μπουραζέλης ότι η Μύρτις η δόλια δεν έφταιγε για την πολιτική του Περικλή, όπως και τα θύματα του τρομοκρατικού χτυπήματος δεν έφταιγαν για την πολιτική της ηγεσίας της χώρας, αλλά επέστη τις συνέπειες.
- Στην ταινία υπάρχουν πλάνα από τις καταπληκτικές εκδηλώσεις που είχαν γίνει με αφορμή την παρουσίαση της Μύρτιδος. Αλλά απ’ ό, τι είδα τις παρακολουθούσαν κατά το πλείστον άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, στο ακροατήριο λίγοι ήταν οι νέοι, αν εξαιρέσουμε, βέβαια, τα πλάνα από την επίσκεψη της έκθεσης από παιδιά. Γιατί οι άνθρωποι σαν τον κ. Παπαγρηγοράκη, σαν το σπουδαίο γενετιστή, Επίκουρο Καθηγητή Νευρογενετικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κύριο Γιαπιτζάκη, δεν γίνονται πραγματικοί ήρωες της καθημερινότητάς μας, παράδειγμα προς μίμηση;
Τι να σας πω τώρα. Λένε ότι οι λαοί είναι άξιοι των ηγετών τους, είναι μάλλον άξιοι και της κουλτούρας, όχι του πολιτισμού, της μαζικής κουλτούρας που αποδέχονται.
- Έχετε ακουστά το όνομα του Μιχαήλ Γεράσιμοβ, σοβιετικού ανθρωπολόγου-αρχαιολόγου, που ήδη το 1938 πρώτος στον κόσμο ανασκεύασε το πρόσωπο ενός 13χρονου αγοριού, το οποίο δολοφονήθηκε και ο σκελετού του βρέθηκε στα δάση στην περιοχή του Λένινγκραντ; Η αποκατάσταση του κρανίου του έγινε τότε για λογαριασμό της εγκληματολογικής υπηρεσίας.
Όχι, δεν το γνωρίζω. Έχετε, όμως, δίκαιο. Έχω έναν πολύ καλό φίλο που σπούδασε Ιατρική στη Μόσχα, και όταν του είπα για την ταινία, μου πρότεινε να απευθυνθώ στην εγκληματολογική υπηρεσία…
- Υπάρχει ένα ολόκληρο σάιτ http://www.myrtis.gr/ , αφιερωμένο στη Μύρτιδα. Στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά. Δεν υπάρχει στα ρωσικά. Θεωρώ ότι το θέμα της Μύρτιδος θα ενδιαφέρει το ευρύτερο κοινό στη Ρωσία. Υπάρχει στο σάιτ η ενότητα «Το Ταξίδι της Μύρτιδος», ο τελευταίος σταθμός του οποίου ήταν η Καρδίτσα το 2013. Θα υπάρξουν άλλοι σταθμοί;
Όταν ανανεωθεί του σάιτ, θα δούμε και άλλα πράγματα. Η Μύρτις έχει κάνει και άλλα πράγματα. Είναι η παράσταση στο Κολλέγιο Αθηνών, η Έκθεση ζωγραφικής στο Μέγαρο Μουσικής, παράσταση στη Σχολή Καλών Τεχνών. Η Μύρτιδα πήγε και στα Τίρανα. Υπάρχει και κάτι άλλο, που δεν πρόλαβε να μπει στο σάιτ: η Μύρτις δεν έγινε μόνο γραμματόσημο, αλλά και νόμισμα. Το αργυρό νόμισμα παρουσιάστηκε το Μάρτιο 2020, λίγο πριν το lockdown.
- Ας φύγουμε από την ταινία και να επιστρέψουμε στα φοιτητικά σας χρόνια. Πώς προέκυψε η Μόσχα; Ποια εποχή και σε ποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα έχετε φοιτήσει;
Ο πατέρας μου ήταν μέλος του ΚΚΕ, οπότε έτσι προέκυψε η Μόσχα. Σπούδασα στο MADI, Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας Αυτοκινήτων και Οδοποιίας και έτσι προέκυψα μηχανολόγος-μηχανικός. Πήγα στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1982 και τελείωσα τις σπουδές μου το 1988, ακόμα στη Σοβιετική Ένωση
- Έως το 1989, για 60 ολόκληρα χρόνια στην ΕΣΣΔ υπήρχε ένα και μόνο περιοδικό για το αυτοκίνητο και τους αυτοκινητιστές – «За рулем», «Στο τιμόνι» με μηνιαία κυκλοφορία 4,5 εκατομμύρια αντίτυπα, με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ύλη. Εκδίδεται και σήμερα, σε λιγότερα αντίτυπα, αλλά έχει πάντα το κοινό του. Το διαβάζατε στη Μόσχα;
Βεβαίως, και το διάβαζα. Είχε πάρα πολλά χρήσιμα πράγματα για να φτιάξεις μόνο σου ένα αυτοκίνητο, πολλές σχετικές πληροφορίες. Θα σας πω και κάτι άλλο: πρόσφατα έκανα ένα σαιτ για αυτοκίνητα, που το ονόμασα έτσι ακριβώς –stotimoni (https://stotimoni.gr/)
- Σκέφτεστε ποια θα είναι η επόμενη σας ταινία;
Έχω κάτι υπόψη μου… Θα ήθελα να κάνω κάτι σχετικό με θέμα την οδική ασφάλεια. Είναι ένα άλλο μεγάλο παγκόσμιο θέμα: έχουμε κάθε χρόνο 1.450.000 νεκρούς σε τροχαία ατυχήματα, στην Ελλάδα έχουμε κάθε χρόνο 700 νεκρούς σε τροχαία. Αλλά, ποιος ξέρει, μπορεί να κάνω μια νέα ταινία με ιστορικό θέμα.
- Έχετε σκεφτεί να κάνετε μια ταινία που να έχει σχέση με τη Ρωσία; Ποιο στοιχείο θα μπορούσε να τραβήξει την προσοχή σας;
Ενδεχομένως, η παρουσία του Ελληνισμού στη Ρωσία. Αλλά είναι κάτι πολύ γενικό, πρέπει να βρεθεί μια ιστορία. Για παράδειγμα, έβλεπα πρόσφατα ένα μικρό ντοκιμαντέρ για τον ήρωα του πολέμου, αεροπόρο ελληνικής καταγωγής Βλαδίμηρο Κοκκινάκη… Αλλά οπωσδήποτε θα κάνω κάτι, μιά και έχω ζήσει πολλά χρόνια στη Μόσχα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, πολλές αναμνήσεις…
Ο Κεραμεικός, όπου το 1994-1995 μέσα σε ομαδικό τάφο βρέθηκε το κρανίο της Μύρτιδος, παραμένει ίδιος, όπως τον άφησε το κορίτσι της λαμπρής και πολυπαθούς εποχής του Περικλή. Ίδια βλάστηση, ίδιοι ιδιαίτεροι ήχοι, ίδια αττικά, ανεπανάληπτα χρώματα…
Στο ντοκιμαντέρ του Νίκου Λουπάκη ο γενετιστής Χρήστος Γιατζάκης λέει: «Στο χέρι μας είναι να φτιάξουμε τον κόσμο καλύτερο».
Είναι στο χέρι μας;
Το ντοκιμαντέρ του Νίκου Λουπάκη «Το κορίτσι που γεννήθηκε δύο φορές» μπορείτε να δείτε εδώ