“Άνθρωπος Ελέφαντας” του Μπέρναρντ Πόμερανς στο Πολυχώρο VAULT
Της Ευγενίας Κριτσεφσκαγια
Μια παράσταση, που σίγουρα αποτελεί θεατρικό γεγονός, είναι η Άνθρωπος Ελέφαντας του Αμερικανού Μπερναρντ Πόμερανς σε σκηνοθεσία του Κοραή Δαμάτη στο Πολυχώρο VAULT. Μια ιστορία, που ξετυλίγεται στο Λονδίνο τέλους του 19ου αιώνα και ταυτόχρονα είναι τόσο διαχρονική και επίκαιρη, που μιλάει για το πόσο ατελές είναι το κορυφαίο δημιούργημα του Θεού, ο άνθρωπος, και πόσο λίγη σχέση έχει ο τελικός σκοπός της ύπαρξής του με την αρχή της καλοκαγαθίας των αρχαίων.
Στο πρόσωπο του Τζόν (ή Τζόζεφ) Μέρικ (1862-1890), ενός υπαρκτού Άγγλου με βαρύτατη μορφή νευροφιβρομάτωσης, ασθένειας, που μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε απαίσιο τέρας, η φύση δίνει την απάντηση στην ερώτηση-κλειδί της ανθρωπότητας για την ύπαρξη της ψυχής. Ένας τερατόμορφος άνθρωπος με ευγενική ψυχή (ή απλά – με ψυχή) και ένας ολόκληρος κόσμος απέναντί του γεμάτος από αρτιμελείς τερατόψυχους ανθρώπους. Ιστορία του μπούλινγκ , που ούτε ξεκίνησε με την εμφάνιση των φρικ σόου μισή χιλιετία πριν, ούτε τελείωσε με την απαγόρευση στις περισσότερες πολιτισμένες χώρες των σόου τεράτων – επίσημα! – το 1955!
Απατόμαστε οικτρά, πιστεύοντας, ότι η ανθρωπότητα έχει προοδεύσει στα ζητήματα ανθρωπισμού: το έργο του Πόμερανς παίχτηκε στο Μπροντγουέι 916 φορές, γιατί άραγε; Πόσοι από τους θεατές ήρθαν μόνο και μόνο για να δουν το τέρας επί σκηνής; Πόσοι από μας βλέπουν με ανθρωπιά άτομα παραμορφωμένα από τη φύση χωρίς αποστροφή, πρόθυμοι να γνωρίσουμε τον ψυχικό τους κόσμο; Έτσι η παράσταση στο VAULT από κάποια στιγμή και πέρα σταματάει να είναι απλά ατμοσφαιρική και εποχής, αλλά μεταμορφώνεται σε συνάντηση του κάθε θεατή με τον καθρέφτη του. Η στιγμή αυτή είναι η εμφάνιση στη σκηνή της Κυρίας Κένταλ (Μαρία Καβουκίδη), ωραίας ηθοποιού, που καλείται στην κλινική, όπου μένει πια ο Άνθρωπος-Ελέφαντας να του κρατήσει συντροφιά: είναι ηθοποιός και μπορεί να κρύψει την απέχθειά της και να υποκριθεί φιλικότητα.
Η πραγματική οικογένεια του Τζον Μέρικ (Δημήτρης Καρατζιάς) τον έχει αποβάλει, οικογένειά του έγινε το τσίρκο τεράτων του Ρος (Στέλιος Καλαϊτζής), όπου ο Μέρικ πληρωνόταν αρκετά καλά, όπως άλλωστε και οι άλλοι, απαισιότατοι «συνάδελφοί» του στην Ευρώπη και ιδιαίτερα πέρα από το ωκεανό, κάτι που τους επέτρεπε όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά και να ζουν φυσιολογική, ακόμα και πλούσια ζωή. Οι διασημότεροι από αυτούς – άνδρες, γυναίκες – παντρεύτηκαν, έκαναν παιδιά και διέπρεψαν επαγγελματικά, μακριά από τα σόου των τεράτων. Η δεύτερη και η τελευταία οικογένεια του Μέρικ έγινε το Βασιλικό νοσοκομείο του Λονδίνου, Διευθυντής του οποίου Καρλ Γκομ (Μιχάλης Καλιότσος), όπως και νωρίτερα ο Ρος, γρήγορα κατάλαβε, τι κέρδη μπορεί να επιφέρει στην επιχείρησή του ο Άνθρωπος Ελέφαντας. Οι συνθήκες διαβίωσης του Μέρικ στο νοσοκομείο, όπου γίνεται το αμφισβήτητο σταρ, δε συγκρίνονται με τη ζωή στο δρόμο, στο τσίρκο, επιτέλους γίνεται απλά Άνθρωπος, χωρίς Ελέφαντα, επικοινωνεί, διαβάζει, κάνει χειροτεχνίες, επιδεικνύοντας όχι μόνο τις εκπληκτικές του ικανότητες και ταλέντα, αλλά και την ανωτερότητα του πνεύματος απέναντι σε όλους τους θεσμούς – την Εκκλησία, την κοινωνία, την Αυλή.
Ο σωτήρας του, γιατρός Φρέντερικ Τριβς (Περικλής Μοσχολιδάκης), στις σημειώσεις του οποίου και βασίζεται το έργο, έμεινε στην ιστορία χάρη σε δύο διάσημους ασθενείς – τον βασιλιά Έδουάρδο Ζ΄, ο οποίος επιβίωσε της επέμβασης σκωληκοειδίτιδας, που του έκανε ο Τριβς, και τον Τζον Μέρικ. Αυτός μάζεψε τον Μέρικ, γλιτώνοντάς τη ζωή του, αλλά του επέβαλε και κανόνες, ουσιαστικά αρνούμενος να του αναγνωρίσει το δικαίωμα ελέυθερης επιλογής και ελεύθερης βούλησης. Του στέρησε ακόμα και τον έρωτα, που ήταν πρόθυμη να προσφέρει στο Μέρικ η Κυρία Κένταλ. Στο τέλος του έργου ο σοφός Τριβς αναρωτιέται, κατά πόσο ο ίδιος διαφέρει τελικά από τον τσιρκολάνο Ρος, που μεν εκμεταλλευόταν τον Μέρικ, αλλά μέχρι εκεί.
Οπότε, η παράσταση του Πολυχώρου VAULT αποτελεί προσωπική δοκιμασία για τον καθένα από μας. Και αν δεν αρκεί αυτή, υπάρχει τρόπος να δοκιμάσουμε την αισθητική και, κυρίως, την ηθική μας, παρακολουθώντας την ταινία του 1932 Τα τέρατα του Τοντ Μπράουνινγκ με πρωταγωνιστές τους «συναδέλφους» του Τζον-Τζόζεφ Μέρικ.
Η παράσταση δε βάζει τελεία στο θέμα, αλλά ερωτηματικό, ή, καλύτερα, άνω-κάτω τελεία. Η εποχή των φρικ σόου έχει παρέλθει πράγματι; Πόσο εξευγενίστηκε ο άνθρωπος μέσα στους αιώνες και κατά πόσο η βελτίωση των συνθηκών ζωής, η εξέλιξη του κόσμου ακολουθείται από την εσωτερική, και πρωτίστως, συναισθηματική εξέλιξη;
Πριν μερικά χρόνια ο 39χρονος Huang Chuncai, Άνθρωπος-Ελέφντας της Κίνας, που κουβαλάει στο πρόσωπο 15 κιλά δέρματος και πάσχει, όπως και ο Μέρικ, από βαρύτατη νευροφιβρομάτωσης, δέχτηκε πρόταση να συμμετέχει στις παραστάσεις του φρίκ σόου, την οποία και αρνήθηκε. Και το Τσίρκο των λιλιπούτων, που γνωρίζει αποθέωση; Και η εκπομπή BodyShock στο Channel 4 της Βρετανικής τηλεόρασης; Και όλοι οι ανάπηροι, που ζητιανεύουν και στους δρόμους της Αθήνας;
Εν ολίγοις, η ανθρωπότητα έχει ακόμα να κάνει πολλά βήματα στο δρόμο της εξέλιξης. Ένα μικρό βηματάκι – η παράσταση του Κοραή Δαμάτη, με υπέροχες τρομακτικές μάσκες της Ελένη Σουμή, που φορούν όλοι οι ηθοποιοί και οι οποίες εξισώνουν μπροστά στη ζωή όλους τους ανθρώπους.
