του Γιώργου Σιδέρη
Αναρωτιέμαι, τι να σκεφτόταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος όταν ζωγράφιζε τον εκπάγλου ομορφιάς πίνακα «Οι Άγιοι Πέτρος και Παύλος»; Ήταν απλά μια διεκπεραίωση παραγγελίας κάποιου μοναστηριού στο Τολέδο κατά τα χρόνια της παραμονής του εκεί; Μήπως ήταν η αριστουργηματική έκφραση μιας αδιαφιλονίκητης ματαιοδοξίας – αν μάλιστα δεχτούμε πως η μορφή του Παύλου αποτυπώνει αυτήν του ίδιου του ζωγράφου; Ή τελικά πρόκειται για την κατάθεση πίστης ενός – κατά ομολογίαν του – «πιστού καθολικού»;
Και τι σημασία έχουν όλα αυτά; Σημασία έχει πως το αριστούργημα αυτό βρίσκεται από τις 2 Νοεμβρίου στην Αθήνα. Οι ειδήσεις της επικαιρότητας ίσως δεν επέτρεψαν να πάρει την έκταση που της αρμόζει η είδηση της έκθεσης των ασύλληπτης αξίας έργων τέχνης του μουσείου Ερμιτάζ στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας. Τα 160 έργα – μεταξύ των οποίων και ο πίνακας του Θεοτοκόπουλου – εκτίθενται στο ελληνικό μουσείο προσφέροντας στο ελληνικό κοινό μια πραγματικά μοναδική ευκαιρία να απολαύσει ένα νοερό ταξίδι στην ιστορία της Ρωσίας.
O πίνακας ανήκε στη συλλογή του Πιότρ Ντουρνόβο, διοικητή της ασφάλειας του τσάρου Νικόλαου Β. Δώρισε τον πίνακα στο μουσείο Ερμιτάζ το 1911. Σε ένα υπόμνημα του δυο χρόνια μετά μιλάει προφητικά για την κατάρρευση της ρωσικής αυτοκρατορίας. Μετά βεβαιότητας ο Θεοτοκόπουλος δεν θα είχε προβλέψει τις περιπέτειες των αγίων του. Δεν είδαν δα και λίγα: πόσοι αξιωματούχοι και άλλοι επίσημοι θα παρέλασαν από την έπαυλη/ στρατηγείο του Ντουρνόβο – ίσως και ο ίδιος ο τσάρος. Θα είδαν πολλά τα μάτια τους και κατά την διάρκεια της επανάστασης, όταν η ορμή της, ανεμπόδιστη από Θεούς και Αγίους, θα σάρωνε το αρχιτεκτονικό αριστούργημα του γάλλου Βαλλέν ντε λα Μόντ. Ο πίνακας του αξιωματούχου Πιότρ Ντουρνόβο, που προέβλεψε τις κοσμοϊστορικές αλλαγές στην ιστορία της νεότερης Ρωσίας, διεσώθη από τις πιο βίαιες στιγμές της.
Το 1970, πολύ πριν τα βλέμματα των δυο ηγετικών μορφών της χριστιανοσύνης διασταυρωθούν με το αθηναϊκό κοινό, αντίκρισαν άπασες τις Ρωσίες και τον πλανήτη μέσω της αλληλογραφίας των σοβιετικών πολιτών. Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ κάνει τον Πέτρο και Παύλο γραμματόσημο και έτσι ο Θεοτοκόπουλος και το έργο του αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη φήμη.
Το αριστούργημα εκτίθεται τώρα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και αποτελεί έργο κομβικής σημασίας όχι μόνο για την ιστορία της Τέχνης και του Χριστιανισμού αλλά και μια μεταφυσική ιστορική πύλη μέσα από την οποία περνούν και συναντιούνται πρόσωπα και ιστορίες από την ελληνική και τη ρωσική Ιστορία. Οι μορφές των Αποστόλων εικονίζονται από τη μέση και πάνω με έντονα χρώματα, ξεχωρίζοντας από το σκουρόχρωμο φόντο. Η εικονογραφία των μορφών υπακούει στα παραδοσιακά πρότυπα, αν και ο ζωγράφος εισάγει καινοτομίες: η παράμερη και υποταγμένη στάση του Αγίου Πέτρου στα αριστερά, καθώς και το υποχωρητικό βλέμμα του, έρχονται σε αντίθεση με τη δυναμικότητα του Αγίου Παύλου, ο οποίος εικάζεται πως πρόκειται για προσωπογραφία του Θεοτοκόπουλου. Ο Άγιος Πέτρος κρύβει το έμβλημά του, το κλειδί, ίσως σύμβολο της εξουσίας που του είχε δώσει ο Χριστός ενώ ο Άγιος Παύλος ακουμπάει το χέρι του πάνω στο βιβλίο, ένδειξη πιθανώς της δύναμης της πειθούς των επιστολών του.
Ο πίνακας θρύλος του κρητικού ζωγράφου που ο Πικάσο χαρακτήριζε «πατέρα του» και οι Ρίλκε και Καζαντζάκης του αφιέρωσαν ολόκληρα βιβλία τους θα βρίσκεται στην Αθήνα μέχρι τις 26 Φεβρουαρίου του 2017. Τα βλέμματα των Αγίων του, που παρακολούθησαν τις συγκλονιστικότερες στιγμές της Ρωσικής Ιστορίας, σκεπάζουν κατανυκτικά την Αθήνα.
